Quy Trình Kiểm Soát Nhiễm Khuẩn Chuẩn Y Khoa cho phòng khám: Xử Lý Dụng Cụ, Vệ Sinh Tay & Tiệt Khuẩn

Quy trình kiểm soát nhiễm khuẩn (KSNK) không chỉ là một bộ quy định trên giấy tờ, mà là một chuỗi các hành động kỹ thuật chính xác, đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc và tuân thủ tuyệt đối. Rất nhiều cơ sở y tế đã nắm được “cần phải làm gì“, nhưng câu hỏi lớn nhất và cũng là thách thức thực sự nằm ở chỗ: “Làm thế nào cho đúng?”.

Quy trình xử lý dụng cụ y tế A-Z: Từ làm sạch đến tiệt khuẩn

Đây chính là quy trình xương sống, là trái tim của toàn bộ hệ thống kiểm soát nhiễm khuẩn.

Bước 1: Làm sạch bằng Enzyme – Nền tảng bắt buộc không thể bỏ qua

Tại sao làm sạch là bước quan trọng nhất?

Nguyên tắc vàng trong KSNK đã khẳng định: “Nếu một vật không sạch, nó không thể được tiệt khuẩn”.

Khi máu, mủ và các dịch tiết của cơ thể khô lại trên bề mặt dụng cụ, chúng sẽ tạo ra một lớp màng sinh học (biofilm). Hãy hình dung lớp màng này như một “tấm áo giáp” vô hình, cực kỳ cứng chắc, bao bọc và bảo vệ hàng triệu vi sinh vật bên dưới.

Nếu chúng ta bỏ qua bước làm sạch và đưa thẳng dụng cụ vào khử khuẩn hoặc tiệt khuẩn, các tác nhân diệt khuẩn (hóa chất, hơi nóng) sẽ không thể xuyên thủng lớp áo giáp này.

Kết quả là, dù bên ngoài dụng cụ có vẻ sạch, nhưng sâu bên trong các kẽ hẹp và bên dưới lớp màng biofilm, vi khuẩn vẫn còn sống sót và sẵn sàng gây nhiễm trùng. Do đó, bỏ qua bước làm sạch đồng nghĩa với việc chúng ta đang thực hiện một quy trình tiệt khuẩn giả tạo và vô nghĩa.

Hướng dẫn nhận biết và sử dụng hóa chất Enzyme

Hóa chất duy nhất có khả năng phá vỡ hiệu quả lớp “áo giáp” biofilm này chính là dung dịch làm sạch chứa Enzyme.

Cách nhận biết: Các sản phẩm chuyên dụng thường có tên chứa hậu tố “-zim” (ví dụ: Aniosyme, Cidezyme, Prolystica). Chúng chứa một tổ hợp các loại enzyme, mỗi loại có một nhiệm vụ riêng:

• Protease: Phân hủy protein (có trong máu, mô vụn).
• Lipase: Phân hủy chất béo (mỡ).
• Amylase: Phân hủy tinh bột.

Quy tắc cốt lõi khi sử dụng: Dung dịch enzyme hoạt động như một đội quân cảm tử; sau khi hoàn thành nhiệm vụ phá vỡ màng biofilm trong một mẻ dụng cụ, chúng sẽ bị vô hiệu hóa hoạt tính và không còn tác dụng. Vì vậy, dung dịch chỉ được sử dụng một lần rồi bắt buộc phải thải bỏ. Tuyệt đối không tái sử dụng dung dịch đã ngâm cho mẻ dụng cụ tiếp theo vì nó không còn khả năng làm sạch hiệu quả.

Phân biệt rõ ràng: Hóa chất “Làm sạch” và hóa chất “Khử khuẩn”

Đây là một trong những nhầm lẫn phổ biến và nguy hiểm nhất tại các phòng khám. Việc sử dụng sai mục đích không chỉ không hiệu quả mà còn gây hại.

Hóa chất LÀM SẠCH (Enzyme):

• Nhiệm vụ: “Dọn dẹp chiến trường” – Phá vỡ và loại bỏ chất bẩn hữu cơ (máu, dịch tiết) khỏi bề mặt dụng cụ.

Hóa chất KHỬ KHUẨN (ví dụ: Hanios, Presept, Cidex OPA):

• Nhiệm vụ: “Tiêu diệt kẻ thù” – Giết chết hoặc bất hoạt vi sinh vật trên một bề mặt đã sạch.

Cảnh báo nghiêm trọng: Việc ngâm dụng cụ còn dính máu trực tiếp vào dung dịch khử khuẩn sẽ gây ra hiện tượng hóa học gọi là “cố định protein”. Các chất khử khuẩn sẽ làm cho protein trong máu đông cứng lại, bám vĩnh viễn vào bề mặt kim loại. Hành động này không khác gì việc “đổ bê tông” lên vết bẩn, tạo ra những vết ố đen không thể tẩy rửa và biến dụng cụ thành một nguồn lây nhiễm tiềm tàng.

Bước 2: Đóng gói đúng cách – Nền tảng của việc duy trì sự vô khuẩn

Sau khi dụng cụ đã được làm sạch hoàn hảo, bước tiếp theo là đóng gói. Đây không đơn thuần là việc “bọc” dụng cụ lại, mà là quá trình tạo ra một Hệ thống Hàng rào Vô khuẩn (Sterile Barrier System – SBS). Mục tiêu của hệ thống này có hai vế quan trọng như nhau:

1. Cho phép tác nhân tiệt khuẩn (như hơi nước, khí EO) đi vào bên trong để tiêu diệt vi sinh vật.
2. Ngăn chặn tuyệt đối vi sinh vật từ môi trường bên ngoài xâm nhập trở lại sau khi quá trình tiệt khuẩn kết thúc, và duy trì trạng thái vô khuẩn đó cho đến tận khi dụng cụ được sử dụng.

Nhiều phương pháp đóng gói truyền thống đã không còn đáp ứng được tiêu chuẩn kép này, tiềm ẩn những rủi ro mà chúng ta cần phải nhận diện và loại bỏ.

Những Phương Pháp Đóng Gói Lỗi Thời và Rủi Ro Tiềm Ẩn

• Khăn vải:
  • Nhược điểm: Mặc dù quen thuộc và tiết kiệm chi phí ban đầu, khăn vải là một lựa chọn chứa đầy rủi ro. Sau nhiều lần giặt hấp ở nhiệt độ cao, các sợi vải sẽ bị mòn, không chỉ làm giảm độ bền mà còn tạo ra xơ vải. Các hạt xơ vải nhỏ li ti này có thể rơi vào vết thương trong quá trình phẫu thuật, hoạt động như một “dị vật”, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng và cản trở quá trình lành thương.
  • Rủi ro lớn nhất: Chính là những lỗ thủng nhỏ li ti không thể nhìn thấy bằng mắt thường. Một lỗ thủng chỉ bằng đầu kim cũng đủ lớn để trở thành một “đại lộ” cho hàng triệu vi khuẩn xâm nhập. Để kiểm tra đúng cách, cần có bàn soi chuyên dụng, một thiết bị mà hầu hết các phòng khám đều không có. Điều này tạo ra một cảm giác an toàn giả tạo – gói dụng cụ trông có vẻ kín đáo nhưng thực chất hàng rào vô khuẩn đã bị phá vỡ.
• Hộp inox có cửa sổ/lỗ:
  • Nhược điểm: Logic thiết kế của loại hộp này chỉ đúng một nửa. Các lỗ hở đúng là cho phép hơi nước đi vào để tiệt khuẩn dụng cụ bên trong. Tuy nhiên, nó hoàn toàn thất bại ở vế thứ hai và cũng là vế quan trọng nhất: duy trì sự vô khuẩn.
  • Rủi ro lớn nhất: Ngay khoảnh khắc chu trình hấp kết thúc và hộp được lấy ra khỏi môi trường vô khuẩn của lò hấp, nó không còn được bảo vệ. Không khí trong phòng chứa đầy vi sinh vật sẽ tự do đi qua các lỗ hở đó và tái nhiễm bẩn lên bề mặt dụng cụ. Có thể nói, thời hạn vô khuẩn của dụng cụ trong loại hộp này gần như bằng không. Việc sử dụng nó để lưu trữ dụng cụ là một sai lầm nghiêm trọng về nguyên tắc.

4 Lựa Chọn Đóng Gói Hiện Đại Theo Tiêu Chuẩn ISO 11607

Để đảm bảo an toàn tối đa, các cơ sở y tế hiện đại cần chuyển sang sử dụng các vật liệu đóng gói chuyên dụng, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế ISO 11607.

1. Giấy gói chuyên dụng:
   1. Cấu tạo: Được làm từ sợi cellulose y tế, có cấu trúc vi mô đặc biệt. Nó đủ xốp để hơi nước và các loại khí tiệt khuẩn có thể thẩm thấu qua, nhưng cấu trúc sợi dệt phức tạp của nó lại tạo ra một “mê cung”, bẫy và ngăn chặn vi khuẩn xâm nhập.
   2. Ứng dụng: Rất phù hợp để gói các bộ dụng cụ phẫu thuật lớn. Kỹ thuật gói (ví dụ: gói kiểu phong bì) cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra nhiều lớp bảo vệ và giúp mở gói một cách vô khuẩn.
2. Vải không dệt:
   1. Cấu tạo: Làm từ các loại polyme tổng hợp như polypropylene, bền hơn giấy, chống rách và chống ẩm tốt hơn đáng kể.
   2. Ứng dụng: Tương tự giấy gói nhưng thường được ưa chuộng cho các bộ dụng cụ nặng hoặc có cạnh sắc nhọn. Để tăng cường an toàn, người ta thường sử dụng hai lớp vải không dệt để gói.
3. Túi ép chuyên dụng (Peel pack):
   1. Cấu tạo: Đây là lựa chọn cực kỳ phổ biến và tiện lợi, gồm hai mặt: một mặt bằng giấy y tế chuyên dụng (để hơi nước đi qua) và một mặt bằng màng nhựa trong suốt (giúp nhận diện dụng cụ bên trong mà không cần mở gói).
   2. Ứng dụng: Lý tưởng để đóng gói các dụng cụ đơn lẻ hoặc các bộ nhỏ. Các mép túi được hàn kín bằng máy ép nhiệt, tạo ra một hàng rào vi khuẩn vững chắc. Thiết kế “peel-open” (xé để mở) cho phép nhân viên y tế lấy dụng cụ ra một cách vô khuẩn mà không cần chạm tay vào.
4. Container chuyên dụng:
   1. Cấu tạo: Đây là giải pháp cao cấp, an toàn và bền vững nhất. Chúng là các hộp kim loại (nhôm hoặc inox) cứng cáp, có nắp đậy kín với một hệ thống khóa an toàn. Điểm cốt lõi của container là các bộ lọc (filter) dùng một lần hoặc tái sử dụng. Các bộ lọc này hoạt động như giấy gói, cho phép tác nhân tiệt khuẩn đi qua nhưng ngăn chặn vi khuẩn.
   2. Ứng dụng: Hoàn hảo để bảo vệ các bộ dụng cụ đắt tiền, tinh vi. Mặc dù chi phí đầu tư ban đầu cao, nhưng về lâu dài, container giúp giảm chi phí vật tư tiêu hao (giấy, túi) và bảo vệ dụng cụ tốt hơn, mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Bước 3: Tiệt khuẩn – Vì sao lò hấp chân không là yêu cầu bắt buộc?

Sau khi dụng cụ đã được làm sạch và đóng gói đúng cách, chúng ta bước vào giai đoạn quyết định: tiệt khuẩn. Đây là quá trình tiêu diệt tất cả các dạng sống của vi sinh vật, bao gồm cả những dạng bền vững nhất như nha bào vi khuẩn. Tuy nhiên, không phải tất cả các phương pháp “hấp” đều mang lại kết quả giống nhau. Sự khác biệt cơ bản về cơ chế hoạt động giữa các loại lò hấp sẽ quyết định dụng cụ của bạn có thực sự vô khuẩn hay chỉ là “sạch một cách nguy hiểm“.

So sánh cơ chế hoạt động: Cuộc chiến giữa “Bị động” và “Chủ động”

• Lò hấp trọng lực (Gravity Displacement Autoclave):
  • Cơ chế hoạt động: Hãy hình dung nó hoạt động như một nồi áp suất cao cấp. Nước ở đáy buồng được đun sôi để tạo ra hơi nước. Vì hơi nước nóng nhẹ hơn không khí lạnh, nó sẽ dâng lên từ dưới đáy, chiếm lấy không gian và đẩy một cách bị động không khí lạnh (nặng hơn) xuống một lỗ thoát ở phía dưới.
  • Điểm yếu chí mạng: Quá trình này không bao giờ loại bỏ được 100% không khí. Không khí sẽ bị “mắc kẹt” lại, tạo thành những “túi khí lạnh” (cold air pockets) bên trong các gói dụng cụ, và đặc biệt là bên trong lòng các dụng cụ phức tạp như tay khoan nha khoa, ống nội soi, hay các dụng cụ có kẽ hẹp. Tại những túi khí này, nhiệt độ sẽ không bao giờ đạt đến ngưỡng 121°C cần thiết để tiệt khuẩn. Hơi nước không thể tiếp cận, và vi sinh vật bên trong những túi khí đó sẽ an toàn sống sót qua toàn bộ chu trình hấp.
• Lò hấp chân không (Pre-vacuum Autoclave – Class B):
  • Cơ chế hoạt động: Trái ngược với cơ chế bị động của lò hấp trọng lực, lò hấp chân không hoạt động một cách chủ động và mạnh mẽ. Trước khi bơm hơi nước vào, một máy bơm chân không công suất cao sẽ hút toàn bộ không khí ra khỏi buồng hấp và từ sâu bên trong lòng của từng dụng cụ. Quá trình này thường được lặp lại nhiều lần (gọi là chân không phân đoạn – fractionated vacuum) để đảm bảo không còn một túi khí nào sót lại.
  • Kết quả: Khi không còn không khí cản trở, hơi nước bão hòa có thể len lỏi và tiếp xúc trực tiếp với MỌI bề mặt của dụng cụ, từ trong ra ngoài, đảm bảo nhiệt độ được phân bổ đồng đều và mọi vi sinh vật đều bị tiêu diệt. Đây là sự khác biệt cốt lõi mang lại hiệu quả tiệt khuẩn tuyệt đối.

Giải thích sâu hơn về hiện tượng “Gói hấp bị ướt” (Wet Pack)

Đây là hậu quả trực tiếp và nguy hiểm nhất của việc sử dụng lò hấp trọng lực không hiệu quả.

• Nguyên nhân: Do không khí không được loại bỏ triệt để, khi hơi nước nóng được bơm vào, nó sẽ gặp các túi khí lạnh và ngưng tụ thành những giọt nước. Lượng nước ngưng tụ này quá nhiều khiến cho hệ thống sấy khô của lò (nếu có) không thể làm bay hơi hoàn toàn. Kết quả là khi kết thúc chu trình, gói dụng cụ được lấy ra vẫn còn ẩm ướt.
• Tại sao “Gói hấp bị ướt” được coi là “Không Vô Khuẩn”? Một gói dụng cụ bị ướt sẽ kích hoạt một hiện tượng vật lý gọi là “hiệu ứng mao dẫn” (wicking). Lớp bao bì ẩm ướt sẽ hoạt động như một “bấc đèn” hay một cây cầu nối, chủ động hút vi sinh vật từ tay của nhân viên y tế, từ không khí, hoặc từ bề mặt nơi nó được đặt, thấm ngược vào bên trong và tái nhiễm bẩn lên dụng cụ. Do đó, theo tất cả các tiêu chuẩn kiểm soát nhiễm khuẩn quốc tế, một gói hấp bị ướt, dù chỉ là một vết ẩm nhỏ, đều phải bị coi là không vô khuẩn và tuyệt đối không được sử dụng.

Yêu cầu bắt buộc của Sở Y tế: Không có sự thỏa hiệp

Chính vì những rủi ro chết người nêu trên, các cơ quan quản lý y tế, bao gồm Sở Y tế, đã đưa ra yêu cầu rất rõ ràng:

Đối với các thủ thuật có can thiệp xâm lấn, đặc biệt là khi sử dụng các dụng cụ phức tạp, có lòng rỗng, kẽ hẹp như tay khoan nha khoa, dụng cụ nội soi tai mũi họng, dao đốt điện, ống hút mỡ trong phẫu thuật thẩm mỹ, hay phaco handpiece trong phẫu thuật mắt, việc sử dụng lò hấp chân không (Class B) là yêu cầu bắt buộc và không có ngoại lệ.

Đây không còn là một sự lựa chọn nâng cao, mà là một tiêu chuẩn an toàn cơ bản để đảm bảo tính mạng và sức khỏe cho người bệnh. Việc sử dụng lò hấp trọng lực cho các loại dụng cụ này được xem là một hành vi vi phạm nghiêm trọng quy trình kỹ thuật và có thể dẫn đến việc thu hồi danh mục kỹ thuật đã được phê duyệt.

Hướng dẫn vệ sinh tay ngoại khoa: Chọn phương pháp nào cho phòng khám?

Vệ sinh tay ngoại khoa là hành động đơn lẻ nhưng có tác động mạnh mẽ nhất trong việc ngăn ngừa nhiễm khuẩn vết mổ – một trong những biến chứng nguy hiểm và tốn kém nhất trong y khoa.

Phương pháp 1: Rửa tay với xà phòng sát khuẩn

Đây là phương pháp “tiêu chuẩn vàng” truyền thống, được áp dụng từ lâu và đã chứng minh hiệu quả. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả đó, phương pháp này đòi hỏi một sự đầu tư ban đầu đáng kể và chi phí bảo trì liên tục cho cơ sở hạ tầng, đặc biệt là hệ thống nước.

Yêu cầu kỹ thuật về trang thiết bị

• Bồn rửa chuyên dụng: Bồn rửa tay ngoại khoa phải được thiết kế để tối ưu hóa sự an toàn. Nó phải đủ sâu và rộng để khi phẫu thuật viên rửa tay và cẳng tay, nước không bị văng bắn ra ngoài. Việc văng bắn nước không chỉ làm ướt sàn nhà gây trơn trượt mà còn tạo ra các hạt khí dung (aerosol) chứa vi sinh vật, có thể phát tán trong không khí và quay trở lại làm ô nhiễm khu vực xung quanh. Vật liệu của bồn nên là thép không gỉ (inox) hoặc các vật liệu composite không mối nối, không xốp để dễ dàng vệ sinh và khử khuẩn.
• Vòi nước không dùng tay trần: Đây là yêu cầu bắt buộc. Sau khi đã hoàn thành các bước chà rửa, bàn tay của phẫu thuật viên đã ở trạng thái sạch. Việc dùng chính bàn tay đó để vặn khóa một vòi nước thông thường sẽ ngay lập tức gây tái nhiễm khuẩn, làm cho toàn bộ quy trình trở nên vô nghĩa. Các giải pháp được chấp nhận bao gồm:
  • Vòi gạt bằng khuỷu tay: Đơn giản, bền bỉ và ít hỏng hóc.
  • Hệ thống bàn đạp chân (Foot-pedal): Giúp giải phóng hoàn toàn đôi tay.
  • Hệ thống cảm ứng hồng ngoại: Hiện đại và tiện lợi, nhưng cần được bảo trì thường xuyên để đảm bảo hoạt động ổn định.
• Hóa chất sát khuẩn: Không phải là xà phòng rửa tay thông thường. Đó phải là các dung dịch sát khuẩn y tế chuyên dụng, phổ biến nhất là Chlorhexidine Gluconate (CHG) 4% hoặc Povidone-iodine. Các hoạt chất này không chỉ có tác dụng diệt khuẩn tức thì mà còn có khả năng lưu lại trên da và duy trì hoạt tính kháng khuẩn kéo dài (hiệu ứng tồn lưu), giúp bảo vệ phẫu thuật viên trong suốt quá trình phẫu thuật.

Tiêu chuẩn “vàng” về chất lượng nước

Đây là yêu cầu nghiêm ngặt, tốn kém và cũng là rào cản lớn nhất đối với nhiều phòng khám khi áp dụng phương pháp này.

• Nước bắt buộc phải là nước VÔ KHUẨN: Cần phải phân biệt rõ ràng giữa nước lọc RO và nước vô khuẩn.
  • Nước lọc RO (Thẩm thấu ngược): Là một công nghệ lọc hiệu quả giúp loại bỏ kim loại nặng, khoáng chất và phần lớn vi khuẩn. Tuy nhiên, nó không thể loại bỏ 100% vi sinh vật, đặc biệt là các vi khuẩn có kích thước nhỏ hoặc virus.
  • Nước vô khuẩn: Là nước đã trải qua một quy trình xử lý chuyên biệt (như chưng cất, hệ thống lọc đa tầng kết hợp tia UV và màng lọc vi điểm 0.2 micron) để loại bỏ hoàn toàn tất cả các dạng sống của vi sinh vật.
• Rủi ro từ nước “sạch” nhưng “không vô khuẩn”: Nước máy hoặc nước RO có thể chứa các loại vi khuẩn môi trường như Pseudomonas aeruginosa, Legionella. Những vi khuẩn này thường vô hại khi tiếp xúc với da lành, nhưng chúng sẽ trở thành tác nhân gây bệnh cực kỳ nguy hiểm khi được đưa trực tiếp vào một vết mổ hở, có thể gây ra nhiễm trùng huyết hoặc các biến chứng nặng nề, khó điều trị.
• Yêu cầu về đầu tư và kiểm định: Để đáp ứng tiêu chuẩn này, phòng khám phải đầu tư một hệ thống xử lý nước vô khuẩn chuyên dụng. Quan trọng hơn, để chứng minh hệ thống này hoạt động hiệu quả, phòng khám bắt buộc phải lấy mẫu nước tại vòi và gửi đến một phòng xét nghiệm độc lập để kiểm tra vi sinh định kỳ hàng tháng. Toàn bộ hồ sơ xét nghiệm này phải được lưu trữ cẩn thận, vì đây là bằng chứng pháp lý quan trọng nhất mà các đoàn thanh tra, thẩm định sẽ yêu cầu khi kiểm tra.

Phương pháp 2: Chà tay bằng dung dịch chứa cồn

Đây là phương pháp vệ sinh tay ngoại khoa hiện đại, ngày càng được ưa chuộng tại các cơ sở y tế trên toàn thế giới nhờ vào sự tiện lợi, hiệu quả diệt khuẩn cao và khả năng giảm thiểu chi phí đầu tư vào hạ tầng phức tạp. Tuy nhiên, sự “đơn giản” trong trang bị lại đòi hỏi một sự “phức tạp” và chính xác tuyệt đối trong kỹ thuật thực hiện.

Ưu điểm vượt trội và Yêu cầu kỹ thuật

• Hiệu quả về chi phí và tính linh hoạt: Ưu điểm lớn nhất của phương pháp này là không yêu cầu hệ thống xử lý nước vô khuẩn. Điều này giúp phòng khám tiết kiệm một khoản chi phí đầu tư ban đầu rất lớn, đồng thời loại bỏ hoàn toàn chi phí vận hành, bảo trì và xét nghiệm vi sinh nước hàng tháng. Nhân viên y tế chỉ cần thực hiện một lần rửa tay thường quy với xà phòng và nước sạch vào đầu ca làm việc hoặc khi tay bị vấy bẩn nhìn thấy được. Sau đó, đối với các ca phẫu thuật liên tiếp, họ chỉ cần thực hiện quy trình chà tay bằng dung dịch cồn.
• Yêu cầu về sản phẩm chuyên dụng: Không phải bất kỳ loại cồn sát khuẩn tay nào cũng có thể được sử dụng cho vệ sinh tay ngoại khoa. Sản phẩm bắt buộc phải là dung dịch chuyên dụng, được chứng nhận đạt các tiêu chuẩn quốc tế khắt khe như ISO 12791 hoặc EN 1500. Các chứng nhận này đảm bảo rằng sản phẩm không chỉ có khả năng diệt khuẩn phổ rộng, nhanh chóng mà còn được bổ sung các chất dưỡng ẩm (emollient) để bảo vệ da tay của phẫu thuật viên khi sử dụng thường xuyên, tránh gây khô, nứt nẻ – vốn là nơi trú ẩn lý tưởng cho vi khuẩn.

Thách thức lớn nhất: Sự tuân thủ của nhân viên y tế

Hiệu quả của phương pháp này phụ thuộc gần như hoàn toàn vào yếu tố con người. Một quy trình được thực hiện qua loa, không đủ thời gian sẽ không mang lại sự vô khuẩn mà chỉ tạo ra một cảm giác an toàn giả tạo.

• Kỷ luật về kỹ thuật và thời gian: Quy trình chuẩn đòi hỏi nhân viên phải thực hiện chính xác 17 bước chà tay được thiết kế một cách khoa học. Mục đích của 17 bước này là để đảm bảo mọi bề mặt, từ đầu ngón tay, kẽ móng, lòng bàn tay, mu bàn tay cho đến cẳng tay và khuỷu tay, đều được tiếp xúc đầy đủ với dung dịch sát khuẩn. Quan trọng hơn cả, tổng thời gian thực hiện quy trình phải đạt tối thiểu là 3 phút.
• Nguyên tắc “Luôn ẩm ướt” (Wet Time): Nhiều người lầm tưởng rằng chỉ cần chà tay trong 3 phút là đủ. Nhưng nguyên tắc cốt lõi là “thời gian tiếp xúc” – tức là bề mặt da phải được giữ cho luôn ẩm ướt với dung dịch cồn trong suốt 3 phút đó. Do cồn bay hơi rất nhanh, điều này có nghĩa là nhân viên sẽ phải lấy dung dịch nhiều lần (thường là 2-3 lần) trong suốt quy trình để đảm bảo da không bị khô. Việc chỉ lấy dung dịch một lần và để tay khô sau 1 phút đầu tiên sẽ làm giảm đáng kể hiệu quả diệt khuẩn.
• Yêu cầu về đào tạo và giám sát liên tục: Do tính phức tạp của quy trình và đòi hỏi kỷ luật cao, phương pháp này bắt buộc phải đi kèm với một chương trình đào tạo kỹ lưỡng, kiểm tra năng lực định kỳ và giám sát chặt chẽ. Người quản lý phải đảm bảo rằng mỗi nhân viên không chỉ “biết” các bước mà còn “hiểu” tại sao phải thực hiện chúng và tuân thủ một cách tự giác. Việc giám sát không chỉ là để bắt lỗi, mà là để xây dựng một văn hóa an toàn, nơi mà việc dành đủ 3 phút cho vệ sinh tay được coi là một trách nhiệm chuyên môn không thể thỏa hiệp để bảo vệ người bệnh.

Vệ sinh môi trường phòng thủ thuật: Quy tắc 10m² và hệ thống mã màu

Môi trường phòng thủ thuật sạch sẽ là một trong những trụ cột cơ bản của công tác phòng ngừa nhiễm khuẩn. Bụi, các giọt bắn vô hình và các bề mặt bị ô nhiễm đều là những “ổ chứa” vi sinh vật. Khi không được kiểm soát, chúng có thể dễ dàng xâm nhập vào vết mổ, gây ra Nhiễm khuẩn vết mổ (Surgical Site Infection – SSI) – một biến chứng nguy hiểm, kéo dài thời gian điều trị, tăng chi phí và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh.

Nguyên tắc vệ sinh một chiều và các hóa chất phù hợp

Để ngăn chặn việc vô tình phát tán vi sinh vật trong quá trình làm vệ sinh, mọi thao tác phải tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc một chiều. Đây là logic cơ bản nhằm đảm bảo chất bẩn luôn được di chuyển ra khỏi khu vực sạch và không có cơ hội quay ngược trở lại.

• Nguyên tắc vệ sinh:
  • Từ trên xuống dưới: Nguyên tắc này dựa trên một định luật vật lý đơn giản: trọng lực. Bụi và các vi sinh vật luôn có xu hướng rơi từ trên cao xuống. Do đó, quy trình vệ sinh phải bắt đầu từ các bề mặt cao nhất như khung đèn mổ, bề mặt trên của các thiết bị treo tường, các gờ tường, sau đó mới đến các bề mặt tầm trung như bàn mổ, xe dụng cụ, bàn máy móc, và cuối cùng là sàn nhà. Làm ngược lại sẽ khiến bụi bẩn từ trên cao rơi xuống, tái nhiễm bẩn lên các bề mặt vừa được làm sạch.
  • Từ sạch đến bẩn: Trong bối cảnh phòng thủ thuật, “khu vực sạch” được định nghĩa là những vùng ngoại vi, ít tiếp xúc trực tiếp trong quá trình làm thủ thuật (ví dụ: các góc phòng, tường xa bàn mổ). “Khu vực bẩn” là vùng trung tâm, xung quanh bàn mổ, nơi có nguy cơ cao bị vấy bẩn bởi máu và dịch tiết. Việc lau từ khu vực sạch trước rồi mới đến khu vực bẩn sẽ ngăn chặn việc kéo lê mầm bệnh từ vùng ô nhiễm cao sang vùng ít ô nhiễm hơn.
  • Từ trong ra ngoài: Thao tác này đảm bảo rằng người làm vệ sinh luôn di chuyển lùi ra khỏi khu vực đã được lau sạch, đẩy chất bẩn về phía cửa ra vào. Điều này tránh việc dẫm chân hoặc kéo dụng cụ vệ sinh đi qua bề mặt vừa được làm sạch, một lỗi sai rất phổ biến có thể làm toàn bộ công sức trở nên vô nghĩa.
• Quy trình lau 2 bước cho khu vực yêu cầu vô khuẩn: Đối với các bề mặt trong phòng mổ, việc chỉ lau một lần bằng hóa chất khử khuẩn là không đủ và không đúng kỹ thuật. Quy trình chuẩn bắt buộc phải thực hiện 2 lần riêng biệt:
  • Lần 1: Lau bằng hóa chất TẨY RỬA:
    • Mục đích: Bước này nhằm loại bỏ các chất bẩn hữu cơ (máu, mủ, dịch tiết, mô vụn). Đây là bước cực kỳ quan trọng vì các chất hữu cơ này không chỉ là môi trường dinh dưỡng cho vi khuẩn phát triển mà còn hoạt động như một “lớp màng” bảo vệ, làm giảm hoặc vô hiệu hóa tác dụng của hóa chất khử khuẩn ở bước sau.
    • Hóa chất: Sử dụng các dung dịch tẩy rửa trung tính, ví dụ như các loại nước lau sàn, lau bề mặt thông thường.
  • Lần 2: Lau bằng hóa chất KHỬ KHUẨN:
    • Mục đích: Sau khi bề mặt đã được làm sạch hoàn toàn khỏi các chất bẩn hữu cơ, bước này mới thực sự phát huy tác dụng tiêu diệt vi sinh vật.
    • Hóa chất: Sử dụng các dung dịch khử khuẩn y tế đã được cấp phép (ví dụ: dung dịch chứa Clo, Amonium bậc 4 – QACs) pha ở nồng độ chính xác theo hướng dẫn của nhà sản xuất.
• Lưu ý quan trọng: Phải sử dụng một giẻ lau sạch khác cho bước này và phải đảm bảo thời gian tiếp xúc (contact time). Tức là bề mặt phải được giữ ẩm ướt với hóa chất trong khoảng thời gian tối thiểu theo khuyến nghị (thường từ 5-10 phút) để hóa chất có đủ thời gian tiêu diệt vi sinh vật trước khi nó tự khô.

Quy định về giẻ lau: Quy tắc 10m² và Hệ thống phân loại 4 màu

Giẻ lau là một công cụ vệ sinh cơ bản, nhưng trong môi trường y tế, nó có thể trở thành một “phương tiện vận chuyển” vi sinh vật cực kỳ hiệu quả nếu không được sử dụng đúng cách.

Giải thích sâu hơn về “Quy tắc 10m²”

• Cơ sở khoa học: Quy tắc này không phải là một con số tùy tiện. Nó dựa trên khái niệm về “tải lượng vi sinh vật” (bioburden) và “sự bão hòa” của giẻ lau. Khi chúng ta lau một bề mặt, giẻ lau sẽ thu thập chất bẩn và vi sinh vật, đồng thời lưu lại một lớp hóa chất khử khuẩn. Tuy nhiên, khả năng này là có giới hạn.
  • Hãy hình dung giẻ lau như một miếng bọt biển. Khi nó đã hút đầy nước, nó không thể hút thêm được nữa. Tương tự, sau khi lau một diện tích nhất định (khoảng 10m² trong môi trường có nguy cơ cao như phòng mổ), giẻ lau sẽ bị bão hòa bởi chất bẩn và vi sinh vật.
  • Lúc này, thay vì tiếp tục loại bỏ mầm bệnh khỏi các bề mặt tiếp theo, nó bắt đầu hoạt động ngược lại: nó trở thành một công cụ phát tán, bôi bẩn và vi khuẩn từ nơi này sang nơi khác. Việc tiếp tục sử dụng một giẻ lau đã bão hòa không còn là làm vệ sinh, mà là đang thực hiện hành vi lây nhiễm chéo.
• Hệ quả của việc không tuân thủ: Việc cố gắng tiết kiệm bằng cách sử dụng một giẻ lau cho cả một căn phòng lớn là một sai lầm nghiêm trọng. Điều này có thể dẫn đến việc vi khuẩn từ một khu vực bẩn (ví dụ: sàn nhà gần thùng rác) bị kéo lê và phát tán ra khắp phòng, bao gồm cả những khu vực gần bàn mổ, làm tăng đáng kể nguy cơ nhiễm khuẩn vết mổ. Do đó, quy định thay giẻ lau sạch mới sau mỗi 10m² là một yêu cầu kỹ thuật bắt buộc để đảm bảo hiệu quả làm sạch thực sự.

Hệ thống phân loại 4 màu của Bộ Y tế: Một cơ chế chống sai sót trực quan

Hệ thống mã màu là một giải pháp đơn giản nhưng cực kỳ thông minh để ngăn chặn một trong những sai sót nghiêm trọng nhất trong vệ sinh y tế: sử dụng nhầm lẫn phương tiện vệ sinh giữa các khu vực có mức độ nguy cơ khác nhau.

Mục đích: Hệ thống này tạo ra một rào cản trực quan, dễ hiểu, không phụ thuộc vào ngôn ngữ hay trình độ của nhân viên. Nó đảm bảo rằng một chiếc giẻ lau đã được sử dụng trong khu vực có nguy cơ lây nhiễm cao nhất sẽ không bao giờ có thể bị sử dụng nhầm lẫn cho khu vực chăm sóc bệnh nhân hay khu vực vô khuẩn.

Chi tiết ứng dụng của từng màu:

• Màu Xanh (Blue): Dành cho các khu vực nguy cơ thấp, chủ yếu là khu vực hành chính, nơi không có các hoạt động chăm sóc y tế trực tiếp. Ví dụ: bàn làm việc, tủ hồ sơ, tường và sàn tại văn phòng, khu vực lễ tân.
• Màu Vàng (Yellow): Dành cho các khu vực chăm sóc bệnh nhân chung, nguy cơ trung bình. Đây là những nơi có sự hiện diện của bệnh nhân nhưng không thực hiện các thủ thuật xâm lấn. Ví dụ: bề mặt các thiết bị trong phòng khám bệnh, giường bệnh, bàn cạnh giường, ghế trong khu vực chờ.
• Màu Đỏ (Red): Dành cho các khu vực có nguy cơ lây nhiễm cao, nơi có nhiều khả năng chứa các tác nhân gây bệnh nguy hiểm. Ví dụ: nhà vệ sinh (bồn cầu, lavabo, sàn), phòng chứa đồ bẩn, khu vực thu gom chất thải. Việc tách biệt màu đỏ là cực kỳ quan trọng để ngăn chặn vi khuẩn đường ruột và các mầm bệnh khác lây lan ra khu vực lâm sàng.
• Màu Trắng (White): Dành riêng cho các khu vực yêu cầu tiêu chuẩn vô khuẩn cao nhất. Màu trắng tượng trưng cho sự tinh khiết và đòi hỏi sự chú ý đặc biệt. Ví dụ: bên trong phòng mổ/phòng thủ thuật (bàn mổ, xe dụng cụ, bề mặt các máy móc hỗ trợ), phòng pha chế thuốc vô trùng. Việc sử dụng một màu riêng biệt nhấn mạnh tầm quan trọng và yêu cầu nghiêm ngặt của việc vệ sinh tại những khu vực này.

Kiểm tra chất lượng tiệt khuẩn: Làm sao để biết dụng cụ thực sự vô khuẩn?

Việc tiệt khuẩn không chỉ đơn thuần là hành động “bỏ dụng cụ vào lò hấp” và tin rằng mọi thứ sẽ ổn. Trong y khoa, chúng ta không thể “tin” hay “giả định” – chúng ta phải chứng minh. Quá trình tiệt khuẩn phải được xem như một quy trình sản xuất công nghiệp đòi hỏi sự giám sát chất lượng (Quality Control – QC) ở nhiều cấp độ.

Chúng ta cần các công cụ và phương pháp khách quan để xác minh rằng mỗi chu trình hấp đều đạt được các thông số vật lý cần thiết và mỗi gói dụng cụ đều thực sự đạt trạng thái vô khuẩn trước khi đến tay phẫu thuật viên. Đây là chốt chặn an toàn cuối cùng, đảm bảo mọi nỗ lực trước đó không trở nên vô nghĩa.

Kiểm tra thiết bị hàng ngày: Bowie-Dick Test là gì và tại sao phải làm?

Trong số các bài kiểm tra chất lượng, Bowie-Dick Test (B-D test) là bài kiểm tra quan trọng nhất đối với lò hấp chân không. Nó không kiểm tra khả năng diệt khuẩn, mà kiểm tra hiệu suất cơ học của chính chiếc máy hấp – nền tảng để quá trình tiệt khuẩn có thể diễn ra thành công.

Mục đích sâu hơn: Hãy hình dung không khí là “kẻ thù số một” của quá trình tiệt khuẩn bằng hơi nước. Không khí hoạt động như một lớp cách nhiệt, một “tấm chăn” vô hình ngăn không cho hơi nước nóng tiếp xúc trực tiếp với bề mặt dụng cụ. Nếu không khí không được loại bỏ hoàn toàn, quá trình tiệt khuẩn sẽ thất bại. Do đó, mục đích cốt lõi của B-D test là trả lời hai câu hỏi sống còn:

• Khả năng hút chân không: Máy bơm chân không của lò hấp có đủ mạnh để loại bỏ triệt để không khí ra khỏi buồng hấp và từ sâu bên trong các gói dụng cụ phức tạp hay không?
• Khả năng xâm nhập của hơi nước: Sau khi không khí đã được loại bỏ, hơi nước có len lỏi nhanh chóng và đồng đều vào mọi ngóc ngách, đặc biệt là vào vị trí khó tiếp cận nhất ở trung tâm của một gói đồ vải dày đặc hay không?

Tần suất và ý nghĩa thực tiễn:

• Tại sao phải làm hàng ngày? Hiệu suất của lò hấp có thể thay đổi từng ngày do nhiều yếu tố: gioăng cửa bị hở nhẹ, bơm chân không yếu đi, chất lượng hơi nước không ổn định. Việc thực hiện B-D test vào đầu mỗi ngày làm việc (trong mẻ hấp đầu tiên, không chứa dụng cụ) hoạt động như một bài “kiểm tra sức khỏe” cho chiếc máy. Nó đảm bảo rằng lò hấp đang ở trong tình trạng hoạt động hoàn hảo trước khi chúng ta giao phó những bộ dụng cụ đắt tiền và sự an toàn của bệnh nhân cho nó.
• Ý nghĩa của một kết quả “Không Đạt”: Một kết quả B-D test không đạt (tờ giấy chỉ thị không chuyển màu đồng đều, có một đốm sáng ở trung tâm) là một cảnh báo cực kỳ nghiêm trọng. Nó cho thấy có một lỗi cơ học trong hệ thống – có thể là một vết rò rỉ ở gioăng cửa, bơm chân không bị lỗi, hoặc có khí không ngưng trong đường hơi nước.
• Hành động bắt buộc: Khi kết quả không đạt, lò hấp đó tuyệt đối không được phép sử dụng để tiệt khuẩn dụng cụ. Nó phải được treo biển “Ngưng hoạt động” và chỉ được đưa vào sử dụng trở lại sau khi đã được kỹ thuật viên chuyên nghiệp kiểm tra, sửa chữa và có một kết quả B-D test đạt chuẩn. Việc cố tình sử dụng một lò hấp đã hỏng B-D test là một hành vi vô trách nhiệm, có thể dẫn đến việc cung cấp dụng cụ chưa được tiệt khuẩn cho phẫu thuật, gây ra những hậu quả khôn lường cho bệnh nhân.

Kiểm tra từng gói dụng cụ: Ý nghĩa của các loại chỉ thị hóa học

Sau khi đã đảm bảo chiếc máy hấp hoạt động hoàn hảo thông qua Bowie-Dick Test, chúng ta cần một cơ chế để xác nhận rằng các điều kiện tiệt khuẩn đã thực sự đạt được bên trong mỗi gói dụng cụ.

Test tiếp xúc (Băng keo chỉ thị nhiệt) – Chỉ thị Quy trình (Process Indicator)

• Mô tả: Đây là loại chỉ thị quen thuộc nhất, là miếng băng keo có các vạch trắng được dán bên ngoài để niêm phong gói dụng cụ. Sau khi tiếp xúc với nhiệt độ trong lò hấp, các vạch này sẽ chuyển sang màu sẫm (thường là đen hoặc nâu).
• Ý nghĩa thực tiễn và Giới hạn:
  • Chức năng chính: Vai trò quan trọng nhất của nó là một công cụ kiểm soát hậu cần (logistical control). Nó chỉ có một ý nghĩa duy nhất: giúp chúng ta phân biệt một cách trực quan giữa gói dụng cụ ĐÃ QUA lò hấp và gói CHƯA QUA lò hấp. Đây là tuyến phòng thủ đầu tiên và cực kỳ quan trọng để ngăn chặn sai sót nghiêm trọng là mang nhầm một gói dụng cụ chưa được tiệt khuẩn vào phòng mổ.
  • Giới hạn cốt lõi: Nó hoàn toàn không chứng minh được sự vô khuẩn. Phản ứng hóa học trên băng keo này rất đơn giản, nó chỉ nhạy cảm với một yếu tố duy nhất là nhiệt độ. Chỉ cần đạt đến một ngưỡng nhiệt nhất định, nó sẽ đổi màu, bất kể thời gian tiếp xúc là bao lâu hay có sự hiện diện của hơi nước bão hòa hay không.
  • Một ví dụ dễ hiểu: Nó giống như một miếng thịt bò, chỉ cần có nhiệt là nó sẽ chuyển sang màu nâu, nhưng nó không thể cho bạn biết nó đã được hầm đủ lâu và đủ nhiệt độ để mềm nhừ và an toàn để ăn hay chưa. Tương tự, băng keo chỉ thị nhiệt chỉ xác nhận gói dụng cụ đã “đi qua lửa” chứ không thể xác nhận nó đã được “tôi luyện” đủ để trở nên vô khuẩn.

Test chỉ thị đa thông số (Chỉ thị hóa học bên trong) – Chỉ thị Gói (Pack Indicator)

• Mô tả: Đây là một dải giấy nhỏ, chứa một loại mực hóa học phức tạp, được đặt bên trong mỗi gói dụng cụ, ngay cạnh hoặc ở vị trí khó tiệt khuẩn nhất trong bộ dụng cụ.
• Ý nghĩa thực tiễn và Tầm quan trọng:
  • Bằng chứng thực sự: Không giống như băng keo bên ngoài, loại mực hóa học này được thiết kế để chỉ đổi màu hoàn toàn khi hội tụ đủ cả ba yếu tố critique của quá trình tiệt khuẩn bằng hơi nước: đủ nhiệt độ, đủ thời gian tiếp xúc, và sự hiện diện của hơi nước bão hòa. Nếu thiếu một trong ba yếu tố này (ví dụ: nhiệt độ đạt nhưng thời gian quá ngắn, hoặc có túi khí lạnh ngăn cản hơi nước), chỉ thị sẽ không đổi màu hoặc đổi màu không hoàn toàn.
  • Xác nhận tại điểm sử dụng: Đây mới chính là bằng chứng quan trọng nhất, cho thấy các điều kiện tiệt khuẩn đã thực sự thẩm thấu vào bên trong gói và tiếp cận được vị trí của dụng cụ. Nó xác nhận sự thành công của chu trình ngay tại nơi cần nhất.
• Quy trình kiểm tra và xử lý:
  • Việc kiểm tra chỉ thị này là bước cuối cùng và không thể bỏ qua trong chuỗi an toàn. Khi điều dưỡng dụng cụ mở một gói dụng cụ trong phòng mổ, ngay trước khi đưa cho phẫu thuật viên, họ có trách nhiệm phải kiểm tra trực quan dải chỉ thị này.
  • Nếu chỉ thị đã chuyển màu đúng theo quy định của nhà sản xuất, bộ dụng cụ được coi là an toàn để sử dụng.
  • Nếu chỉ thị không chuyển màu hoặc chuyển màu không hoàn toàn, bộ dụng cụ đó ngay lập tức bị coi là KHÔNG VÔ KHUẨN. Toàn bộ bộ dụng cụ phải được loại bỏ khỏi bàn mổ, không được sử dụng cho bệnh nhân. Sự cố này phải được báo cáo, và bộ dụng cụ đó phải được gửi trả lại đơn vị tiệt khuẩn để điều tra nguyên nhân (ví dụ: gói quá chặt, lò hấp bị lỗi, xếp đồ trong lò không đúng cách).

Lưu ý KSNK cho các chuyên khoa (Nha khoa, Nhãn khoa, Thẩm mỹ)

Mặc dù các nguyên tắc cốt lõi của kiểm soát nhiễm khuẩn (KSNK) là phổ quát, việc áp dụng chúng phải được điều chỉnh một cách tinh vi để đối phó với những thách thức và rủi ro riêng biệt của từng chuyên khoa.

Nha khoa: Tiệt khuẩn tay khoan và xử lý trâm nội tủy đúng cách

Nha khoa là một trong những chuyên khoa có nguy cơ lây nhiễm chéo cao nhất do môi trường làm việc liên tục tiếp xúc với máu, nước bọt và các hạt khí dung. Hai trong số những thách thức lớn nhất chính là việc xử lý tay khoan và các dụng cụ nội nha.

Yêu cầu bắt buộc với tay khoan:

• Giải thích sâu hơn về hiệu ứng “hút ngược” (Suck-back): Đây là một hiện tượng cơ học nguy hiểm. Khi turbine của tay khoan ngừng quay, áp suất âm được tạo ra bên trong có thể hút ngược một lượng nhỏ nước bọt, máu, và mô vụn từ khoang miệng của bệnh nhân vào sâu bên trong các đường ống dẫn nước và hệ thống bánh răng phức tạp của tay khoan. Lượng chất bẩn này không thể được làm sạch bằng cách lau khử khuẩn bề mặt bên ngoài. Nếu chiếc tay khoan này được sử dụng cho bệnh nhân tiếp theo mà không qua tiệt khuẩn đúng cách, các vi sinh vật (như virus viêm gan B, C, HIV, Herpes simplex) sẽ được “phun” trực tiếp vào miệng của người đó.
• Quy trình xử lý chuẩn: Do nguy cơ trên, quy định bắt buộc mỗi bệnh nhân phải được sử dụng một tay khoan riêng đã được tiệt khuẩn và đóng gói trong túi ép. Quy trình xử lý đầy đủ một tay khoan bao gồm: làm sạch bề mặt ngoài, thổi khô, tra dầu bôi trơn chuyên dụng, đóng gói trong túi ép, và cuối cùng là tiệt khuẩn bằng lò hấp chân không (Class B).

Hướng dẫn xử lý trâm nội tủy/mũi khoan:

• Thách thức làm sạch: Các dụng cụ này có cấu trúc cực kỳ tinh vi với nhiều rãnh xoắn, khe kẽ siêu nhỏ. Các mảnh vụn ngà răng và mô tủy có thể dễ dàng mắc kẹt lại, tạo thành một lớp màng sinh học cứng chắc mà việc cọ rửa bằng tay thông thường không thể loại bỏ hết.
• Giải pháp đúng:
  • Làm sạch bằng máy rửa siêu âm: Đây là bước cực kỳ quan trọng. Sóng siêu âm tạo ra hàng triệu bọt khí nhỏ, len lỏi vào các khe kẽ và đánh bật các mảnh vụn mà bàn chải không thể tiếp cận.
  • Đóng gói đúng cách: Tuyệt đối không ngâm các dụng cụ này trong các hộp inox kín mít để hấp, vì hơi nước không thể đi vào bên trong. Phải sử dụng các hộp hấp chuyên dụng có lỗ hoặc các giá đỡ bằng silicone cho phép hơi nước tiếp cận mọi bề mặt.
  • Cân nhắc về việc tái sử dụng: Do quá trình làm sạch rất khó khăn và tốn thời gian, giải pháp an toàn và hiệu quả nhất là coi trâm nội tủy là dụng cụ dùng một lần. Trong trường hợp cần tái sử dụng, nên áp dụng nguyên tắc “chỉ tái sử dụng cho cùng một bệnh nhân”. Tức là một bộ trâm sau khi dùng sẽ được làm sạch, tiệt khuẩn và lưu trữ trong một hộp riêng có ghi tên bệnh nhân để sử dụng cho các lần điều trị tủy tiếp theo của chính người đó.

Nhãn khoa: Yêu cầu vô khuẩn tuyệt đối cho các dụng cụ nội nhãn

Mắt là một cơ quan cực kỳ nhạy cảm và được xem là một “vùng miễn dịch đặc quyền“, nghĩa là khả năng chống lại nhiễm trùng của mắt rất hạn chế. Bất kỳ sự nhiễm khuẩn nào, dù là nhỏ nhất, cũng có thể dẫn đến viêm nội nhãn (endophthalmitis), một biến chứng thảm khốc có thể gây mất thị lực vĩnh viễn.

• Phaco Handpiece và các dụng cụ nội nhãn: Các dụng cụ này có các đường ống và cổng kết nối siêu nhỏ bên trong. Việc làm sạch không đầy đủ có thể để lại cặn của chất nhầy phẫu thuật (viscoelastic) hoặc các mảnh mô vụn. Khi được sử dụng cho bệnh nhân tiếp theo, những cặn này có thể gây ra Hội chứng viêm độc đoạn trước (TASS – Toxic Anterior Segment Syndrome) hoặc nhiễm trùng trực tiếp.
• Dao mổ: Đối với dao kim cương tái sử dụng, việc làm sạch không đúng cách có thể làm hỏng lưỡi dao siêu mỏng. Đối với dao dùng một lần, việc tái sử dụng không chỉ vi phạm nguyên tắc vô khuẩn mà còn làm lưỡi dao bị cùn, gây tổn thương mô nhiều hơn và ảnh hưởng đến kết quả phẫu thuật.
• Nguyên tắc vàng: “Một bệnh nhân – một bộ dụng cụ”. Tất cả các dụng cụ tiếp xúc trực tiếp với bên trong mắt (nội nhãn) phải được tiệt khuẩn và chỉ sử dụng cho một bệnh nhân duy nhất trong một ca mổ.

Thẩm mỹ: Thách thức làm sạch các dụng cụ hút mỡ lòng ống và quản lý vật liệu cấy ghép

Phẫu thuật thẩm mỹ thường liên quan đến các vết mổ trên diện rộng hoặc việc đưa các vật liệu nhân tạo vào cơ thể, tạo ra những nguy cơ nhiễm khuẩn đặc thù. Việc quản lý các dụng cụ và vật liệu này đòi hỏi một quy trình KSNK cực kỳ nghiêm ngặt.

Thách thức làm sạch dụng cụ hút mỡ (Liposuction Cannula)

Thách thức cốt lõi: Các ống hút mỡ (cannula) là một trong những dụng cụ khó làm sạch nhất trong y tế. Thách thức đến từ sự kết hợp của ba yếu tố:

1. Thiết kế phức tạp: Chúng là những ống kim loại dài, hẹp, có lòng rỗng mà mắt thường không thể quan sát bên trong. Quan trọng hơn, đầu ống có nhiều lỗ hút nhỏ (port) với các cạnh sắc, là nơi các mảnh mô mỡ và mô liên kết dễ dàng bị mắc kẹt lại.
2. Bản chất của chất bẩn: Mỡ là một chất béo kỵ nước (hydrophobic), có tính nhờn và dính. Nó không dễ dàng bị rửa trôi bằng nước thông thường và có xu hướng đông lại ở nhiệt độ phòng, tạo thành những khối tắc nghẽn cứng đầu bên trong lòng ống.
3. Nguy cơ hình thành màng sinh học (Biofilm): Lượng mỡ và mô vụn còn sót lại sau phẫu thuật tạo ra một môi trường dinh dưỡng hoàn hảo cho vi khuẩn phát triển. Chúng sẽ nhanh chóng hình thành một lớp màng sinh học – một cộng đồng vi khuẩn được bao bọc trong một lớp ma trận polymer bảo vệ. Lớp màng này bám cực kỳ chắc vào bề mặt kim loại, gần như không thể bị loại bỏ bằng các phương pháp làm sạch thông thường và hoạt động như một “tấm khiên” bảo vệ vi khuẩn khỏi tác động của quá trình tiệt khuẩn sau đó.

Giải pháp đa phương thức: Để vượt qua những thách thức này, việc làm sạch cannula hút mỡ đòi hỏi một cách tiếp cận kết hợp, tấn công chất bẩn từ cả ba hướng: cơ học, hóa học và vật lý.

• Cơ học (Chà rửa thủ công): Bắt buộc phải có các bộ bàn chải chuyên dụng với chiều dài đủ để đi xuyên suốt toàn bộ lòng ống và đường kính phù hợp với từng loại cannula. Một chiếc bàn chải quá nhỏ sẽ không tiếp xúc và cọ rửa hiệu quả thành ống, trong khi một chiếc quá lớn có thể bị kẹt hoặc làm trầy xước bề mặt bên trong.
• Hóa học (Sử dụng Enzyme chuyên biệt): Hóa chất làm sạch bắt buộc phải chứa enzyme Lipase. Lipase là một chất xúc tác sinh học có nhiệm vụ phá vỡ các phân tử mỡ lớn, không tan thành các axit béo và glycerol nhỏ hơn, dễ dàng hòa tan trong nước và bị rửa trôi. Việc chỉ sử dụng các dung dịch enzyme thông thường (chủ yếu chứa Protease để phân hủy máu) sẽ không hiệu quả với mỡ.
• Vật lý (Sóng siêu âm và Bơm rửa áp lực): Đây là bước không thể thiếu để đảm bảo làm sạch triệt để. Hiệu quả nhất là trang bị máy rửa siêu âm có cổng kết nối (adapter). Adapter này cho phép kết nối trực tiếp cannula vào máy, tạo ra một dòng chảy áp lực cao, đẩy dung dịch enzyme đi xuyên qua lòng ống. Kết hợp với hiệu ứng xâm thực (cavitation) của sóng siêu âm (tạo ra và làm nổ vỡ hàng triệu bọt khí siêu nhỏ), phương pháp này có thể đánh bật những mảnh vụn cứng đầu nhất mà việc chà rửa thủ công không thể loại bỏ.

Quản lý vật liệu cấy ghép (Implants)

• Nguy cơ cao: Các vật liệu cấy ghép (silicone cho mũi, cằm, ngực) là những “vật lạ” đối với cơ thể. Nếu một implant bị nhiễm khuẩn, dù chỉ với một lượng vi khuẩn rất nhỏ, hệ miễn dịch của cơ thể sẽ rất khó để tiêu diệt chúng do không có mạch máu nuôi dưỡng trực tiếp. Điều này thường dẫn đến nhiễm trùng dai dẳng, hình thành bao xơ, và cuối cùng là phải phẫu thuật để tháo bỏ implant.
• Quy trình an toàn: Các implant chưa tiệt khuẩn phải được tiệt khuẩn bằng phương pháp nhiệt độ thấp (khí EO, Plasma). Trong quá trình phẫu thuật, phải tuân thủ kỹ thuật “không chạm” (no-touch technique), sử dụng các dụng cụ vô khuẩn để đưa implant vào vị trí, hạn chế tối đa việc tiếp xúc trực tiếp bằng tay (dù đã mang găng). Việc ngâm một implant không vô khuẩn vào dung dịch sát khuẩn (như Povidine-iodine) hoàn toàn không phải là một phương pháp tiệt khuẩn và không thể thay thế cho quy trình xử lý đúng chuẩn.

Hy vọng rằng bài viết chi tiết này đã cung cấp cho bạn thông tin hữu ích về quy trình kiểm soát nhiễm khuẩn tại cơ sở của mình.